آموزش قلاویز و حدیده؛ یاد بگیرید مثل حرفه‌ای‌ها رزوه‌زنی کنید
در هر کارگاه تراشکاری، قالب‌سازی یا تولید قطعات فلزی، رزوه‌زنی یکی از مراحل مهم و حساس است. این فرآیند، اگر به‌درستی انجام نشود، می‌تواند کل قطعه را از بین ببرد یا باعث شود اتصال‌ها دچار خطا و لقی شوند. ابزار اصلی در این فرایند دو وسیله بسیار کاربردی به نام‌های قلاویز و حدیده هستند. هر دو ابزار برای ایجاد رزوه یا همان دنده روی قطعات فلزی به‌کار می‌روند، اما نحوه استفاده از آن‌ها نیازمند دقت و آشنایی کامل است. در این مقاله از ابزار تی‌ام قصد داریم به زبان ساده، آموزش قلاویز و حدیده را به‌صورت کامل و مرحله‌به‌مرحله بررسی کنیم و نکاتی را بگوییم که رعایتشان باعث می‌شود رزوه‌زنی دقیق‌تر، سریع‌تر و باکیفیت‌تری داشته باشید.
آشنایی با قلاویز و حدیده
قلاویز و حدیده هر دو برای ایجاد رزوه روی فلزات طراحی شده‌اند، اما عملکرد متفاوتی دارند. قلاویز ابزاری است که برای ایجاد رزوه درون سوراخ‌ها استفاده می‌شود. به عبارت ساده، اگر بخواهید داخل یک قطعه فلزی سوراخی ایجاد کنید تا پیچ در آن بسته شود، از قلاویز استفاده می‌کنید. در مقابل، حدیده ابزاری است برای ایجاد رزوه روی سطح خارجی میله‌ها، پیچ‌ها و میل‌گردها. درواقع، قلاویز وظیفه ساخت “مهره” را دارد و حدیده “پیچ” را می‌سازد.
هر دو ابزار از فولاد سخت ساخته می‌شوند و در اندازه‌ها و استانداردهای مختلف وجود دارند. تفاوت اصلی آن‌ها در طراحی دندانه‌ها و نحوه استفاده است. قلاویزها دارای سه بخش اصلی‌اند: بخش براده‌بردار یا نوک برنده، بدنه‌ی ایجادکننده‌ی رزوه و ساقه‌ای که در آچار قرار می‌گیرد. در حدیده نیز بخش‌های مشابهی دیده می‌شود، با این تفاوت که به شکل یک صفحه دایره‌ای یا شش‌گوش طراحی می‌شود تا بتواند رزوه را به‌صورت محیطی روی سطح خارجی ایجاد کند.
اگر می‌خواهید با ساختار و کاربرد انواع قلاویز بیشتر آشنا شوید، پیشنهاد می‌کنیم مقاله‌ی «انواع قلاویز؛ راهنمای جامع انتخاب، کاربردها و نکات رزوه‌زنی دقیق» را در بلاگ ابزار تی‌ام بخوانید. در آن مقاله به تفکیک مدل‌های دستی و ماشینی و تفاوت آن‌ها پرداخته‌ایم.
آماده‌سازی قبل از رزوه‌زنی
قبل از شروع رزوه‌زنی باید ابزارها و قطعه کار را آماده کنید. نخست، اندازه و نوع رزوه‌ای که می‌خواهید ایجاد کنید باید مشخص باشد. اگر قرار است رزوه داخلی ایجاد کنید، باید سوراخی با قطر مناسب ایجاد شود که اندکی از قطر رزوه نهایی کوچکتر باشد. برای مثال اگر قصد دارید رزوه M10 ایجاد کنید، باید از مته‌ای با قطر ۸.۵ تا ۹ میلیمتر استفاده کنید.
قطعه کار باید کاملاً محکم در گیره یا پایه ثابت شود تا در حین کار حرکت نکند. استفاده از گیره با فک‌های نرم یا پارچه‌ای کمک می‌کند که سطح قطعه خش نیفتد. قبل از شروع کار، حتماً مقداری روغن مخصوص برش فلز روی محل کار بریزید. این کار باعث کاهش حرارت و اصطکاک می‌شود و هم عمر ابزار را افزایش می‌دهد و هم کیفیت رزوه را بالا می‌برد.
آموزش قلاویزکاری یا رزوه‌زنی داخلی
برای شروع قلاویزکاری، قلاویز ابتدایی را در آچار مخصوص قرار دهید و مطمئن شوید کاملاً صاف و تراز در راستای سوراخ است. اولین چرخش باید با دقت و فشار بسیار ملایم انجام شود تا مسیر رزوه به درستی شکل بگیرد. اگر قلاویز در همان ابتدای کار کج وارد شود، نه‌تنها رزوه ناقص ایجاد می‌شود، بلکه احتمال شکستن قلاویز هم وجود دارد.
در حین چرخش، نباید حرکت را پیوسته انجام دهید. بهتر است هر دو دور چرخش به جلو، حدود یک‌چهارم دور قلاویز را در جهت عکس بچرخانید. این کار کمک می‌کند براده‌ها خارج شوند و درون شیارها جمع نشوند. هرچه براده‌ها راحت‌تر خارج شوند، برش تمیزتر و فشار روی قلاویز کمتر می‌شود. پس از چند دور، قلاویز ابتدایی را خارج کرده و قلاویز دوم یا میانی را در همان مسیر قرار دهید. این مرحله رزوه را عمیق‌تر و دقیق‌تر می‌کند. در نهایت، قلاویز سوم یا نهایی را برای کامل شدن دنده‌ها استفاده کنید.
پس از اتمام رزوه‌زنی، حتماً داخل سوراخ را با برس تمیز کنید و رزوه را با پیچ مناسب تست بگیرید. اگر پیچ بدون گیرکردن و با چرخش نرم وارد شد، یعنی کار به‌درستی انجام شده است.
قلاویز حدیده متال استارمدل p20 مجموعه 32 عددی
مشخصات
-
ابعاد بسته‌بندی26×4×11 سانتی‌متر
-
وزن1.250 گرم
-
ویژگی‌های مته و سریبستهبندی مجموعه
-
توضیحات مجموعه- دارای شیار - دارای 3 عدد قلاویز m3 - دارای 3 عدد قلاویز m4 - دارای 3 عدد قلاویز m5 - دارای 3 عدد قلاویز m6 - دارای 3 عدد قلاویز m8 - دارای 3 عدد قلاویز m10 - دارای 3 عدد قلاویز m12 - دارای حدیده به سایزهای m3، m4، m5، m6، m8، m10، m12 - دارای 1 عدد دسته حدیده به طول 22 سانتی متر - دارای 1 عدد دسته قلاویز با فک متحرک به طول 20 سانتی متر - دارای پیچ گوشتی ساعتی به طول 10 سانتی‌متر - دارای کاتر در سایزهای 0.6، 0.7، 0.75، 0.8، 2.7، 0.5، 2.8، 1.75، 1.5، 1.25، 0.9
-
جنس کالافلز
-
کاربریفلز
-
وزن بسته بندی1.250 کیلوگرم
-
سایر توضیحات- دارای بسته بندی فلزی قفل دار با 16×4×11 سانتی‌متر و وزن 1.275 گرم
قلاویز چپ گرد دو طرفه مدل 1.2-3.4 سایز 50-25 میلی متر
آموزش حدیده‌کاری یا رزوه‌زنی خارجی
حدیده‌کاری شباهت زیادی به قلاویزکاری دارد، اما در این حالت رزوه روی سطح خارجی میل‌گرد یا پیچ ایجاد می‌شود. در ابتدا، انتهای میله را با سوهان کمی پخ کنید تا حدیده راحت‌تر روی آن بنشیند. سپس حدیده را داخل آچار مخصوص قرار دهید و از تراز بودن آن مطمئن شوید. هرگونه کجی در شروع کار باعث می‌شود رزوه در ادامه زاویه پیدا کند و پیچ یا مهره به‌درستی بسته نشود.
در مرحله بعد، سطح قطعه را روغن‌کاری کنید. حدیده را با حرکات یکنواخت و ملایم بچرخانید تا دندانه‌های آن شروع به براده‌برداری کنند. درست مانند قلاویز، باید هر دو دور چرخش، کمی در جهت عکس بچرخانید تا براده‌ها خارج شوند. این کار مانع گیرکردن حدیده و آسیب دیدن رزوه‌ها می‌شود.
زمانی که حدیده به طول رزوه دلخواه رسید، آن را به‌آرامی در خلاف جهت بچرخانید تا از روی قطعه جدا شود. رزوه را با برس فلزی تمیز کنید و با مهره هم‌سایز تست بگیرید تا از صحت برش اطمینان پیدا کنید.
قلاویز حدیده متال استارمدل p20 مجموعه 32 عددی
مشخصات
-
ابعاد بسته‌بندی26×4×11 سانتی‌متر
-
وزن1.250 گرم
-
ویژگی‌های مته و سریبستهبندی مجموعه
-
توضیحات مجموعه- دارای شیار - دارای 3 عدد قلاویز m3 - دارای 3 عدد قلاویز m4 - دارای 3 عدد قلاویز m5 - دارای 3 عدد قلاویز m6 - دارای 3 عدد قلاویز m8 - دارای 3 عدد قلاویز m10 - دارای 3 عدد قلاویز m12 - دارای حدیده به سایزهای m3، m4، m5، m6، m8، m10، m12 - دارای 1 عدد دسته حدیده به طول 22 سانتی متر - دارای 1 عدد دسته قلاویز با فک متحرک به طول 20 سانتی متر - دارای پیچ گوشتی ساعتی به طول 10 سانتی‌متر - دارای کاتر در سایزهای 0.6، 0.7، 0.75، 0.8، 2.7، 0.5، 2.8، 1.75، 1.5، 1.25، 0.9
-
جنس کالافلز
-
کاربریفلز
-
وزن بسته بندی1.250 کیلوگرم
-
سایر توضیحات- دارای بسته بندی فلزی قفل دار با 16×4×11 سانتی‌متر و وزن 1.275 گرم
حدیده تی تکس مدل HSS سایز 1×56 میلی متر
حدیده مدل روسی سایز 30×1.5 میلی متر
تفاوت استفاده دستی و ماشینی
رزوه‌زنی را می‌توان به‌صورت دستی یا ماشینی انجام داد. در حالت دستی، از آچار قلاویزگیر یا حدیده‌گیر استفاده می‌شود و تمام نیرو توسط کاربر اعمال می‌شود. این روش برای کارهای سبک، تعمیرگاهی و آموزشی بسیار مناسب است، چون کنترل بیشتری روی ابزار دارید و می‌توانید فشار و سرعت را تنظیم کنید. در مقابل، در روش ماشینی از دریل ستونی، تراش یا دستگاه CNC استفاده می‌شود که سرعت و دقت بسیار بالاتری دارند.
قلاویز و حدیده‌های ماشینی معمولاً از جنس فولاد تندبر (HSS) یا کاربیدی هستند تا در برابر حرارت و فشار بالا مقاوم باشند. در کارگاه‌های صنعتی که روزانه ده‌ها قطعه نیاز به رزوه‌زنی دارند، استفاده از مدل ماشینی هم از نظر زمان و هم از نظر هزینه در بلندمدت مقرون‌به‌صرفه‌تر است.
نکات کلیدی برای استفاده صحیح و آموزش قلاویز و حدیده
یکی از اشتباهات رایج کاربران این است که رزوه‌زنی را خشک انجام می‌دهند. برش خشک باعث افزایش اصطکاک، ایجاد حرارت زیاد و در نهایت لب‌پریدگی یا شکستن دندانه‌ها می‌شود. همیشه از روغن مخصوص برش فلز استفاده کنید، حتی برای فلزات نرم مثل آلومینیوم یا مس. این روغن‌ها مانع چسبندگی براده‌ها به دندانه ابزار می‌شوند و سطح رزوه را براق و تمیز نگه می‌دارند.
در هنگام کار، قلاویز یا حدیده را با زاویه ۹۰ درجه نسبت به سطح قطعه نگه دارید. کوچک‌ترین انحراف در زاویه می‌تواند باعث شود رزوه یک‌طرفه یا ناقص شود. اگر تازه‌کار هستید، بهتر است از گیره‌های کمکی یا نگهدارنده‌های مخصوص استفاده کنید که زاویه را تنظیم می‌کنند.
همچنین توصیه می‌شود در هنگام کار عجله نکنید. سرعت زیاد در رزوه‌زنی دستی نه‌تنها کمکی نمی‌کند، بلکه احتمال شکستن ابزار را افزایش می‌دهد. کار را با فشار ملایم و یکنواخت پیش ببرید و اجازه دهید دندانه‌های ابزار خودشان عمل براده‌برداری را انجام دهند.
اشتباهات رایج هنگام قلاویز و حدیده‌کاری
در بسیاری از موارد، مشکلات رزوه‌زنی نه به خاطر ابزار، بلکه به‌خاطر استفاده نادرست از آن‌ها به وجود می‌آید. وارد کردن قلاویز با زاویه اشتباه یکی از رایج‌ترین خطاهاست. خطای دیگر استفاده از قطر مته نامناسب است؛ اگر قطر سوراخ اولیه بیش از حد کوچک باشد، فشار زیادی به قلاویز وارد می‌شود و احتمال شکست آن بالا می‌رود. از سوی دیگر، اگر سوراخ خیلی بزرگ باشد، رزوه‌ها ناقص شکل می‌گیرند.
برخی کاربران هنگام کار فراموش می‌کنند در هر چند دور یک‌بار، قلاویز یا حدیده را در خلاف جهت بچرخانند تا براده‌ها خارج شوند. این اشتباه باعث می‌شود ابزار گیر کند و رزوه‌ها ناهموار شوند.
از دیگر خطاهای معمول می‌توان به استفاده از ابزار کند، روغن‌کاری ناکافی، و تمیز نکردن ابزار بعد از استفاده اشاره کرد. رعایت نکردن این موارد باعث می‌شود عمر قلاویز و حدیده به‌شدت کاهش یابد و کیفیت کار افت کند.
نگهداری و مراقبت از ابزار
نگهداری و مراقبت از ابزار نیز در آموزش قلاویز و حدیده مهم است. پس از هر بار استفاده، ابزار را با برس نرم و پارچه آغشته به روغن تمیز کنید. باقی ماندن براده‌ها روی دندانه‌ها موجب زنگ‌زدگی و کاهش دقت در استفاده بعدی می‌شود. قلاویز و حدیده‌ها باید در جعبه مخصوص و در محیط خشک نگهداری شوند تا با رطوبت تماس نداشته باشند. هر چند وقت یک‌بار دندانه‌ها را بررسی کنید تا از لب‌پریده یا کند شدن جلوگیری شود. در کارگاه‌های حرفه‌ای، قلاویزها معمولاً کالیبره می‌شوند تا زاویه براده و عمق دندانه‌ها ثابت بماند.
انتخاب ابزار مناسب برای هر نوع فلز
انتخاب قلاویز و حدیده مناسب بسته به نوع فلز اهمیت زیادی دارد. برای فلزات نرم مثل آلومینیوم و برنج می‌توانید از مدل‌های فولاد کربنی استفاده کنید، اما اگر با فولاد، چدن یا استیل کار می‌کنید، مدل‌های فولاد تندبر یا کاربیدی گزینه بهتری هستند. ابزارهای پوشش‌دار با تیتانیوم (TiN) نیز برای کارهای سنگین و مداوم عمر طولانی‌تری دارند.
اگر در محیط صنعتی فعالیت دارید و با حجم زیادی از قطعات سروکار دارید، مدل‌های ماشینی را انتخاب کنید که سرعت کار بیشتری دارند. اما برای استفاده‌های آموزشی یا پروژه‌های خانگی، ست‌های دستی گزینه‌ای مقرون‌به‌صرفه‌تر هستند.
نکات خرید و توصیه پایانی
برای ارائه یک کار خوب فقط آموزش قلاویز و حدیده محم نیست باید به نکات دیگری نیز توجه کرد.
برای خرید قلاویز و حدیده، باید به چند عامل کلیدی توجه کنید: جنس ابزار، نوع رزوه (متریک یا اینچی)، سایز، برند و کیفیت ساخت. در فروشگاه ابزار تی‌ام می‌توانید انواع قلاویز و حدیده از برندهای معتبر را با ضمانت اصالت و قیمت رقابتی تهیه کنید. تیم پشتیبانی ابزار تی‌ام با تجربه فنی بالا می‌تواند متناسب با نوع فلز و کاربرد شما، بهترین مدل را پیشنهاد دهد.
اگر به دنبال یادگیری بیشتر درباره تنوع این ابزارها هستید، پیشنهاد می‌کنیم مقاله‌ی «انواع حدیده و نکات فنی رزوه‌زنی؛ کدام مدل برای شما مناسب‌تر است؟» را مطالعه کنید. این مقاله به بررسی فنی حدیده‌ها، جنس‌های مختلف و مزایای هرکدام پرداخته است.
جمع‌بندی
قلاویز و حدیده دو ابزار کلیدی در فرآیند رزوه‌زنی هستند که با استفاده صحیح، می‌توانند رزوه‌هایی دقیق، صاف و بادوام ایجاد کنند. رعایت اصولی مانند روغن‌کاری مداوم، چرخش کنترل‌شده، خروج براده‌ها و انتخاب ابزار مناسب برای هر نوع فلز، تضمین‌کننده‌ی دقت بالا و عمر طولانی ابزار است.
آموزش قلاویز و حدیده، برخلاف تصور، پیچیده نیست. تنها با کمی دقت، تمرین و استفاده از ابزار باکیفیت می‌توانید به نتایجی حرفه‌ای برسید. فروشگاه ابزار تی‌ام با ارائه مجموعه‌ی متنوعی از ابزارهای رزوه‌زنی و آموزش‌های کاربردی، مرجع کاملی برای کاربران حرفه‌ای و علاقه‌مندان به کار دقیق صنعتی است.
